1.1- جغرافیای گرجستان

کشور گرجستان با نام محلی «ساکارتولو» و مساحتی معادل 69700 کیلومتر مربع، در قفقاز جنوبی واقع است. پایتخت گرجستان «تفلیس» است وکشور به 9 منطقه (گوری، ایمرتی، کاخئتی، ک‌وِمو کارت‌لی، م‌تس‌ختا-م‌تیانِتی، راچا-لچخومی و ک‌وِمو سیانتی)، 65 ناحیه، 5 شهر مستقل از نواحی (منهای آبخازیا و تسخینوالی) تقسیم می‌شود. شهرهای مهم بر حسب جمعیت در جدول 1 داده شده است.

این کشور از شمال به روسیه، از شرق به جمهوری آذربایجان، از جنوب به ارمنستان و ترکیه و از غرب به دریای سیاه محدود می‌شود. بخش عمده‌ای از زمین‌های این جمهوری ناهموار و کوهستانی بوده و مرتفع‌ترین نقطه‌ی آن کوه «شاخارا» با ارتفاع 5069 متر است.

جدول 1 شهرهای مهم گرجستان بر حسب جمعیت*

رده	نام شهر	نام منطقه	جمعیت
1	تفلیس (Tbilisi)	تفلیس	700 158 1
2	کوتایسی (Kutaisi)	ایمرتی (Imereti)	000 507
3	روستاوی (Rustavi)	کوِموکارتلی (Kvemo Kartli)	300 432
4	باتومی (Batumi)	آجارا (Adjara)	300 346
5	زوقدیدی (Zugdidi) + مهاجران آبخازیا	سامگرتو-زمو س‌وانِتی (Samegreto-Zemo Svaneti)	800 320
6	تلاوی (Telavi)	کاختی (Kakheti)	700 314
7	گوٌری (Gori)	شیدا کارت‌لی (Shida Kartli)	300 259
8	توری (Tori)	سامگرتو-زمو س‌وانِتی (Samtskhe-Javakheti )	900 155
9	ازورگتی (Ozurgeti)	گوریا (Guria)	110 500
10	متسختا (Mtsketa)	متسختا متیانتی (Mtsketa-Mtianeti)	200 93

 

 گرجستان در یک نگاه (درباره گرجستان)

1.2 - وضعیت اجتماعی و مردم‌شناسی

در مورد فرهنگ و آداب اجتماعی مردم گرجستان موارد زیر قابل توجه است:

• فرهنگ گرجستان به دلیل جنگ‌ها و لشکرکشی‌های متعدد توسط دولت‌های قدرتمند منطقه منجمله روسیه،ایران،روم وعثمانی به نوعی ازتمامی این فرهنگ‌ها تاثیر گرفته است.
• ازنظرمذهبی حدود 75% مردم گرجستان مسیحی ارتدکس، 11% مسلمان، 8% ارمنی­ اند و 6% بهسایرادیانگرایشدارند. به طوریکه در مکان‌های اجتماعی وتجاری دیده می‌شود،مردم این کشوربه مناسک دینی پایبندومعتقدهستند.به عنوان مثال دراکثرشرکت‌های خصوصی،دفاتراسنادرسمی وسایراماکن موردمراجعه،محرابی بابرخیش مایل‌‌های مذهبی وصلیب به چشم می‌خورد.
• زبان دوم رایج در گرجستان روسی است. تقریباً تمام اهالی قادر به گفت‌وگو به زبان روسی هستند.
• افراد قادر به تکلم به زبان انگلیسی در گرجستان بیش‌تر به صاحبان کسب و کار و قشر خاصی از تحصیل کردگان محدود است. در سال‌های اخیر جایگزینی انگلیسی به جای روسی شتاب گرفته است اما انتظار نداشته باشید بتوانید در ادارات و کوچه و خیابان (و گاهی حتی در هتل‌ها) از زبان انگلیسی استفاده کنید.
• امکان استفاده از زبان‌های ترکی (آذربایجانی) و ارمنی بسته به مورد وجود دارد اما رواج گسترده ندارد.
• میزان باسوادی در گرجستان 99% است.
• تجربیات نگارنده حاکی از آن است که گرجی‌هانیزماننداکثرکشورهای جنوبCISحساسیت کم‌تری به زمان دارند.
• از نظر پایبندی به توافقات، گرجی‌هاعموماًبهپایبندی به توافقاتو قراردادهای خود شهرت داشتندامّابه نظر می‌رسد شرایط بداقتصادی سال‌هایاخیراین پایبندی به تعهدات راتحت‌الشعاع قرارداده وازمیزان پایبندی به توافقات درمیان آنهاکاسته است،لذادرمعاملات کلان،اخذتضامین کافیازاهمیت بالایی برخورداراست.
• گرجی‌ها در مذاکرات تجاری رک و در عین حال گرم و احساسی هستند. آنها به‌راحتی موضع منفی یا مثبت خود را در قبال یک پیشنهاد یا رفتار نشان می‌دهند. این رفتار را نباید موضع خصمانه‌ی آنها در مذاکرات تلقی کرد.

 

1.3  سهولت کسب و کار در گرجستان

تصمیم‌گیری برای ورود به هر بازار جدیدی به عنوان سرمایه‌گذار، مستلزم اطلاع از شاخص‌های معینی است. یکی از این شاخص‌ها، «سهولت کسب و کار» است. این شاخص از طریق مطالعه‌ی قوانین و مقررات، توسط متخصصان خبره شامل مدیران دولتی، حقوق‌دانان، مشاوران مدیریتی، حسابداران و کارشناسانی از رشته‌های مختلف در 183 اقتصاد در سطح جهان که عموماً نقش قانون‌گذاری و تدوین مقررات را به عهده دارند محاسبه می‌شود.

شاخص سهولت کسب و کار از بررسی مقرراتی که مستقیماً بر فعالیت کسب و کار اثر دارند محاسبه می‌شود و نه شرایط عمومی مانند نزدیکی به بازارهای بزرگ، کیفیتِ زیرساختار، تورم، یا میزان جنایت. رتبه‌ی شاخص سهولت کسب و کار هر کشور از میانگینِ 10 شاخص فرعی زیر به دست می‌آید:

• تأسیس یا شروع کسب و کار (رویّه‌ها، زمان، هزینه و حداقل سرمایه برای تأسیس یک کسب و کار)،
• گرفتن پروانه‌ی ساخت (رویّه‌ها، مدت، و هزینه‌ی ساخت یک انبار)،
• استخدام کارگر (شاخص دشواری استخدام، شاخصِ انعطاف ساعات کاری، دشواریِ شاخص افزونگی نیروی کار [سهولت اخراج نیروی کار مازاد]، سختی شاخص استخدام، هزینه‌های اخراج نیروی کار)
• ثبت دارایی (رویّه‌ها، زمان و هزینه‌ی ثبت املاک تجاری)،
• حمایت از سرمایه‌گذاری (شاخص‌های مربوط به گستره‌ی افشای اطلاعات تجاری، گستره‌ی مسؤولیت حقوقی مدیر و سهولت دادخواهی سهام‌داران)،
• پرداخت مالیات (تنوع مالیات‌های پرداختنی، ساعات صرف شده در سال برای تنظیم اظهارنامه‌ی مالیات و کل مالیات پرداختنی به عنوان سهم سود ناخالص)،
• تجارت برون‌مرزی (تعداد مدارک، هزینه و زمانِ لازم برای صادرات یا واردات)،
• عقد قرارداد (رویّه‌ها، زمان و هزینه‌ی عقد قرارداد)،
• انحلال یک کسب و کار (شاخص نرخ بازیابی به عنوان تابعی از زمان، هزینه و دیگر عواملی مانند نرخ استقراض و احتمال سرپا ماندن کسب و کار).

مثلاً مطابق «گزارش فعالیت کسب و کار 2010»، استرالیا از نظر شاخص «شروع کسب و کار» بعد از نیوزیلند و کانادا در رتبه­ی سوم قرار دارد. در استرالیا 2 رویّه برای شروع یک کسب و کار لازم است که انجام آن به طور میان‌گین به 2 روز زمان نیاز دارد. هزینه‌ی اداری آن 8/0% درآمد سرانه‌ی ناخالص ملی است. محدودیتی برای حداقل سرمایه‌گذاری وجود ندارد. به‌عکس، در گینه‌ی بیسائو که از نظر همان شاخص بدترین (183 از 183) فضای کسب و کار را دارد، تشریفات تأسیس یک کسب و کار 213 روز طول می‌کشد. هزینه‌ی اداری آن 323% درآمدِ سرانه‌ی ناخالص ملی، و حداقل سرمایه برای تأسیس کسب و کار 6/1006% درآمدِ سرانه‌ی ناخالص ملی است.

گرچه در ظاهر مقررات کم‌تر و ساده‌تر غالباً به معنی بالاتر بودنِ رتبه است، اما همیشه این قاعده برقرار نیست. مثلاً حمایت از حقوق وام دهنده‌ها و سرمایه‌گذارها خود مستلزم تدوین و اِعمالِ مقررات بیش‌تر است.

نگاهی به کشور گرجستان نشان می‌دهد که این شاخص در چند سال اخیر رو به بهبود بوده است. ما از دو زاویه به این شاخص پرداخته‌ایم: روند تغییرات رتبه‌ی سهولت کسب و کار کشور گرجستان در طی 5 سال اخیر، و مقایسه‌ی این شاخص بین کشورهای مختلف جهان در سال 2012. محاسبه‌ی امتیازهای این رتبه‌بندی توسط مؤسسات مختلف اندکی با هم متفاوت است. مثلاً رتبه­ی فعالیت کسب و کار (DBI) اعلام شده توسطِ وب‌سایت «Business Environment Snapshots» برای گرجستان در سال 2011 برابر 12 و رتبه‌ی اعلام شده توسط وب‌سایت «Doing Business» برابر 17 اعلام شده است. هر دو این وب‌سایت‌ها به نوعی وابسته به بانک جهانی (WB) و شرکت مالیه‌ی بین‌الملل (IFC) هستند. علت این تفاوت، ملحوظ کردن یا نکردن بعضی شاخص‌های فرعی (مثلاً زیرشاخص استخدام کارگر و گرفتن انشعاب برق) است. در جدول 2 امتیازات رتبه‌بندیِ سهولت کسب و کار در گرجستان نشان داده شده است.

 

 

جدول 2  امتیازات رتبه‌بندی سهولت کسب و کار گرجستان

شاخص رتبه‌بندی	رتبه‌ی فعالیت کسب و کار 2012	رتبه‌ی فعالیت کسب و کار 2011	تغییر رتبه
تأسیس کسب و کار	7	8	1
گرفتن پروانه‌ی ساخت	4	6	2
گرفتن انشعاب برق	89	91	2
ثبت املاک	1	2	2
گرفتن وام	8	21	13
حمایت از سرمایه‌گذار	17	21	4
پرداخت مالیات	42	62	20
تجارت برون‌مرزی	54	34	20-
عقد قرارداد	41	40	1-
رفع کم‌بود مالی	109	111	2

 

برای به دست آوردن مقیاسی از شاخص‌های فضای کسب و کار در گرجستان و سایر اقتصادها می‌توانید به جدولِ 3 مراجعه کنید.

 

جدول 3  مقایسه‌ی بعضی شاخص‌های سهولت کسب و کار گرجستان با میانگینِ اقتصادهای منطقه‌ای

شاخص	OECD	اروپای شرقی و آسیای مرکزی	گرجستان
رویّه‌ها (تعداد)	5	6	2
مدت (روز)	12	16	2
هزینه (% درآمد سرانه)	7/4	3/8	3/4
حداقل سرمایه ی پرداخت شده (% درآمد سرانه)	1/14	10	0

جدول 4 شاخص‌های سهولت کسب و کار در گرجستان

ردیف	رویّه	مدت انجام	هزینه‌های مرتبط
1	پرداخت هزینه‌ی ثبت و ثبت شرکت در اداره‌ی ثبت (ثبت کارآفرینی) و گرفتن شماره‌ی ثبت و پروانه‌ی دولتی و ثبت مالیاتی	1 روز	GEL 100 (ثبت عادی) یا GEL 200 (ثبت سریع) + + GEL 1 (کارمزد بانکی)
2	گشایش حساب بانکی	1 روز	بدون هزینه

 

1.4  فضای سیاسی گرجستان

استقلال گرجستان از شوروی، با آغاز مناقشات با آبخازیا و اوستیا مقارن شد. این جنگ‌ها درسال 94 میلادی با مداخله‌ی خارجی پایان یافت، ولی طبیعی است که شرایط جنگی و اقتصاد پس از جنگ می‌تواند فضا را برای فساد اقتصادی باز کند. این امر موجب شد که انقلاب رُز در سال 2003 با شعار احیای تمامیت عرضی، کاهش فساد و بهبود وضعیت اقتصادی به پیروزی برسد. به موازات پیروزی این انقلاب، سازمان‌های بین‌المللی اعتباری مانند صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و بانک توسعه‌ی شرق اروپا  به گرجستان وارد و موجب بهبودی نسبی در وضعیت اقتصادی آنجا شدند. از این دوره به بعد گرایش‌ها و دسته‌بندی‌های سیاسی فراوان و متعدد در گرجستان نمود یافت. متقابلاً نباید فراموش کرد که اکثر منابع مالی کشور نیز تحتسیطره‌ی متنفذین سیاسی است.

 

1.5 فضای قانونی در گرجستان

در گرجستان نیز مانند سایر کشورهایی که از جنگ خلاصی یافته و درحال گذر از اقتصاد جنگ به اقتصاد ثبات هستند، فضای قانونی ناظر بر فعالیت‌های اقتصادی با تغییرات و آزمایش و خطا آمیخته شده است. امّا با دور شدن از سال‌های جنگ، ثبات قوانین به‌تدریج بر فضای اقتصادی گرجستان حاکم می‌شود. اصولاً نباید از یاد برد که قوانین ناظر برفعالیتِ اقتصادیِ اتباعِ خارجی در کشورهای مختلف تابع وضعیت اقتصادی آن کشور است. بدین شکل که در ممالکی که به دلیل داشتن منابع معدنی، منابع انرژی و سایر منابع طبیعی به صورت قائم به‌ذات غنی و ثروتمند هستند، قانون سرمایه‌گذاری با ارائه‌ی تخفیفات مالیاتی و گمرکی و همچنین با آزادگذاشتن طرف خارجی برای انتقال سود خود به خارج، فرد خارجی را به سرمایه‌گذاری در کشور خود ترغیب کنند و متقابلاً از انتقال کامل مالکیت اموال غیرمنقولبه سرمایه‌گذار خارجی ممانعت می‌کنند. همچنین در کشورهای غنی عموماً موانعی در راه انتقال کلیه سهام فرد حقوقی به اتباع خارجی وضع می کنند به نوعی که همیشه فرد یا افرادی از اتباع کشور سرمایه‌پذیر در هیأت مدیره شخصیت حقوقی سرمایه‌گذار حضور داشته باشند. در کشورهای فقیر قضیه به نوعی عکس این سازوکارها است، زیرا مالیات و سایر عوارض از منابع مهم درآمد دولت بوده و لذا دولت نمی‌تواند از آنها چشم بپوشد. به بیان ساده‌تر در کشورهای فاقد منابع مالی، دولت جهت ترغیب سرمایه‌گذار خارجی، فضای قانونی برای انتقال مالکیت 100% را به سرمایه‌گذار خارجی فراهم می‌کند و حتی قطعه زمین پروژه را نیز بدون شریک محلّی به نام سرمایه‌گذار منتقلمی‌کند ولی تخفیفات مالیاتی چندانی به سرمایه‌گذار خارجی نمی‌دهد. با وجود اینکه گرجستان عملاً در گروه دوم طبقه‌بندی می‌شود امّا طی 2 سال اخیر دولت این کشور سعی کرده است با ارائه برخی تخفیفات مالیاتی بر جذابیت‌های آن کشور برای سرمایه‌گذاران بیفزاید که نتایج اعمال این تخفیفات نیز در عمل قابل مشاهده است.به عنوان مثال:

• بعد از انتقال 100% پروژه به سرمایه‌گذار خارجی نیز باید گفت که انتقال قطعی کلیه‌ی زمین‌های تجاری، مسکونی، و ورزشی به سرمایه‌گذار حقیقی و حقوقی خارجی مجاز است. در عین حال، قانون مجوز انتقال اراضی کشاورزی به اشخاص حقوقی گرجی که صددرصد سهام‌داران‌شان اتباع بیگانه‌اند را نیز می‌دهد.
• سرمایه‌گذار خارجی می‌تواند حتی نهادهای پولی - اعتباری مانند بانک‌ها را بخرد یا تأسیس کند،
• انتقال کامل درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری به خارج آزاد است،
• با وجود این مالیات نقل و انتقال اموال غیرمنقول، مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده از سرمایه‌گذارخارجی و اتباع محلّی به یک میزان و شیوه اخذ می‌شود مگر در مناطق آزاد تجاری و انبارهای عمومی که در ادامه این جزوه به‌تفضیل توضیح داده خواهد شد.

قوانین مهم گرجستان از دید تحلیل فضا برای صدور خدمات فنی و مهندسی و پیمانکاری به شرح زیر است:

• قانون توسعه وضمانت سرمایه‌گذاری،
• قانون گمرک،
• قانون مناطق آزاد،
• قانون بانک وبیمه،و
• قوانین مالیاتی.

2 دسترسی

صادرکنندگان خدمات فنّی و مهندسی و پیمانکاران بنا به نوع و طبیعت فعالیت خود مجبور هستند با بازار هدف همیشه در تعامل مستقیم باشند و علاوه برحضور شخصی، گاه و بیگاه در محل، به­تناوب، مدیران، کارشناسان، بازرسان و ناظران خود را به محل اعزام کنند. از این رو «دسترسی» در صدورخدمات فنّی و مهندسی و همچنین سرمایه‌گذاری چنان جایگاه مهمی را می­یابد که می­تواند (حتی در مواردی) به­تنهایی سایر مؤلفه­های مؤثر در مطالعه بازار را تحت­الشعاع قراردهد.

 

2.1   دسترسی زمینی

به علت اهمیت فوق‌العاده‌ی حمل و نقل زمینی در تأمین مواد لازم برای سرمایه‌گذاری و همچنین صدور خدمات فنی و مهندسی، بررسی دسترسی زمینی از اهمیتی فوق‌العاده برخوردار است.گرجستان و ایران دارای مرز مشترک زمینی نبوده واز این رو برای دسترسی زمینی باید از طریق یکی از کشورهایی که هم با ایران و هم با گرجستان مرز مشترک دارند به آنجا سفر کرد. میان این سه کشور (ترکیه، آذربایجان و ارمنستان) نزدیک‌ترین مسیر از طریق جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان است ولی با توجه به نیاز به روادید برای گذر از خاک جمهوری آذربایجان (وهمچنین جمهوری ارمنستان) از یک سو و عدم نیاز به روادید برای گذر از خاک ترکیه، در حال حاضر بخش عمده‌ی بار زمینی و همچنین مسافرین جاده‌ای از طریق مسیر ترکیه ترانزیت می‌کنند. این کُریدور خود شامل 2 مسیر است. در مسیر نزدیک‌تر از طریق جاده‌ی آرداهان دامال پس از گذر از مرز بازرگان و عبور از شهرهای دوغوبازیزید، ایغدیر، قارص، اردهان، هاناک، دامال، پوسوف، گوموش کاواک، بین‌باشی امین به‌ی، والِ (آردهان دامال یولو، آبی خط‌چین) به مرز «تورک گؤزو» میان گرجستان و ترکیه خواهیم رسید.نام این گذرگاه مرزی در سمت گرجستان «واله (یا والِ)» است. فاصله‌ی مرز بازرگان تا «مرز تورک گؤزو» 390 کیلومتر است. جاده‌ی فوق علی‌الخصوص بعد از «اردهان» در مقاطعی در دست تعمیر و کم‌عرض است. بیش از 250 کیلومتر از جاده چهارباند بوده امّا در مجاورت مرز گرجستان کوهستانی و کم‌عرض و صعب‌العبور مي‌شود. از سوي ديگر نبايد فراموش کرد كه اين مسير (علي‌الخصوص بعد از اردهان) در مورد علائم جاده‌اي و ساير عوامل ايمني مانند گاردرِيل و نيوجرسي فوق‌العاده فقير بوده و لذا در فصل زمستان اصلاً توصيه نمي‌شود.در این مسیر پس از گذر از مرز «واله»و شهرهای «آخالچيكه»، «بورجومی»، «خاشوری» و «گوری»به تفلیس خواهیم رسید، که این مسیر نیز به نوبه‌ی خود كوهستاني، اما از نظر علایم راهنمايي و رانندگي و گاردريل و نيوجرسي نسبت به مسير تركيه بسيار ايمن‌تر است.

این مسیربرای مسافرت به بنادر دریای سیاه (باتومی و پوتی) طولانی بوده و با توجه به قیمت گزاف بنزین در ترکیه و گرجستان،مسیر توصیف شده مقرون به صرفه نیست. بنابراین برای مسافرت زمینی و همچنین حمل زمینی کالا به (یا از) بنادر فوق در گرجستان بهتر است پس از «قارس» به سمت شاوشات، آرت‌وین، بورچ‌کا، هوپا، کمال‌پاشا، بات‌اومی (قرمز خط‌چین)،ادامه­ی مسیر داده و پس از عبور از مرز «سارپی» در گرجستان به بنادر فوق عزیمت کرد (نقشه‌ی شکل 1).خاطرنشان می‌سازد بنا به گفته‌ی رانندگان اتوبوس‌های مسافری، مسیر تفلیس از طریق مرز واله برای اتوبوس‌ها پوشش بیمه‌ای نداشته و اتوبوس‌ها همیشه از طریق مرز سارپی (مسیر دوم زمینی در این گزارش)

 

شکل 1  مسیر بازرگان، دوغوبازیزید، ایغدیر، قارص، اردهان،شاوشات، آرت‌وین، بورچ‌کا، هوپا،کمال‌پاشا، بات‌اومی (قرمز خط‌چین)، و بازرگان، دوغوبازیزید، ایغدیر، قارص،اردهان،هاناک، دامال، پوسوف، گوموش کاواک، بین‌باشی امین به‌ی، والِ (آبی خط‌چین)

 

تردد می‌کنند. با وجود این، مشاهدات عینی حاکی از این است که بار صادراتی ایرانی به مقصد تفلیس عمدتاً از مرز واله ترانزیت می‌شود.   برای افرادی که از استان‌های اردبیل، گیلان یا سایر استان‌های شمالی قصد عزیمت به گرجستان را دارند بهترین مسیر می‌تواند مسیر ریلی از طریق جمهوری آذربایجان باشد. در زمان گزارش حاضر، کم نبودند افرادی که به صورت زمینی از این طریق به گرجستان تردد می‌کردند. 

2.2  مخابرات و اینترنت

استفاده از امكانات مخابراتي به يكي از روزمره‌ترين نيازهاي جوامع بشري تبديل شده و در مورد امور تجاري جايگاهی حیاتی دارد. از اين رو، داشتن اطلاعات واقعی و عینی در مورد امكانات مخابراتي بازار هدف، سهم به‌سزائي در تسريع تبادل اطلاعات و درنتيجه موفقيت جريانات تجاري دارد. بر اين اساس لازم دیدیم شرح مختصري در مورد امكانات مخابراتي گرجستان ارائه کنیم.

2.2.1  شبكه‌ی تلفن ثابت

شبکه‌ی تلفن ثابت در گرجستان از نفوذ مناسبي برخوردار است ولي مشاهدات عيني حاكي از آن است كه افراد ترجيح مي‌دهند از تلفن همراه استفاده کنند. از سوي ديگر تمامي ادارات دولتي و اكثر دفاتر خصوصي به دستگاه فکس مجهزند اما به دليل محدوديت‌هاي اين سامانه مانند هزينه‌ی بيشتر و امنيت كمتر، ای‌میل بر فکس ترجيح داده مي‌شود. 

2.2.2 شبكه‌ی تلفن همراه

در گرجستان چندين اپراتور تلفن همراه وجود دارد كه هركدام داراي مزايا و معايبي هستند به نوعي كه حتي افراد بومي نيز به منظور بهره‌برداري از تمام مزایا معمولاً دو يا حتي سه اشتراك از اپراتورهاي مختلف داشته و به صورت مقتضی از همه‌ی آنها استفاده مي‌کنند. در اين بخش سه اپراتور مهم معرفي و شرح مختصر معايب و مزاياي هركدام از ديد يك فعال اقتصادي ايراني ارائه مي‌شود:

1. بي لاين: يكي از اپراتورهاي معروف است كه به علت پائين بودن تعرفه، تماس با ايران و همچنين سهولت تماس با ايران نزد فعالان ايراني مقيم در گرجستان محبوبيت زیادی دارد. امّا بدليل نداشتن سيستم 3G نمي‌توان از آن براي انتقال ديتا، اينترنت يا جي.پي.اس استفاده کرد. همچنين اين اپراتور در ايران رُومينگ نمي‌شود و لذا افرادي كه مايل به كنترل حساب بانكي خود در گرجستان هستند نمي‌توانند پيامك تراكنش‌هاي بانكي خود در گرجستان را در ايران دريافت کنند.

2. ماگتي: از قديمي‌ترين اپراتورهاي تلفن همراه در گرجستان است. تعرفه‌ی تماس خارجي اين اپراتور نسبت به «بي‌لاين» گران‌تر است امّا چون تنها اپراتوري است كه امكان رُومينگ آن در ايران وجود دارد، تمامي فعالان اقتصادي ايراني كه در گرجستان حساب دارند و مايل به دريافت پيامك‌هاي نقل و انتقال وجوه هستند همچنين افرادي كه به‌تناوب در ايران و گرجستان اقامت دارند، معمولاً از اين اپراتور استفاده مي‌کنند.

3. ژئوسل: از نظر تعرفه گران‌ترين اپراتور است ولي به علت شبكه‌ی پوشش وسيع، سيستم 3Gو ساير امكانات فراوان نزد افراد محلّي از محبوبيت بالائي برخوردار است. از اين رو در هنگام گرفتن توصیه براي خريد خط تلفن همراه، ژئوسل يكي از پيشنهادات افراد بومي است.

2.2.3 اينترنت

در گرجستان اينترنت نفوذ قابل ملاحظه‌اي در زندگي روزمره افراد دارد. تقريباً تمام خانه‌هاي اجاره‌اي به همراه آب، برق و گاز حتماً داراي اينترنت پرسرعت هستند ولو آنكه اشتراك تلفن ثابت نداشته باشند. امكان اشتراك اينترنت باسيم و بي‌سيم در اكثر شهرهاي مهم توسط آي.اس.پي‌هاي متعدد وجود دارد. بررسی‌های نگارنده حاكي از آن است تفاوت چنداني ميان قيمت و سرعت و كيفيت خدمات آي‌اس‌پي‌هاي گوناگون وجود ندارد. درحال حاضر بخشي از سرويس‌هاي عمومي از طريق اينترنت ارائه مي‌شود و دولت در نظر دارد تا اين سرويس‌ها را توسعه دهد. به عنوان مثال كليه‌ی اسنادي كه در دفاتر اسناد رسمي تنظيم مي‌شوندف مانند وكالت‌نامه‌هاي قانوني، اسناد نقل و انتقال و غيره، همگي از طریق اينترنت قابل رهگيري هستند. پسوند رسمی پايگاه‌هاي اينترنتي گرجستان ge است. 

 3مطالعات اقتصادی

3.1  بررسی ریسک اعتباری گرجستان ازنظر سازمان‌های بین‌المللی

برای داشتن پیش‌آگهی مناسبی از فضای ریسک اعتباری گرجستان،نیاز است که این مورد از چندین مرجع استعلام شود. قاعد تاً بهترین مراجع آژانس‌های ضمانت صادرات هستندکه با تلفیق

اطلاعات مؤسسات بررسی ریسک کشور یمانند «استاندارداندپور»،«فیچ»و«مودی»با سایر اطلاعات و مؤلفه‌ها،اطلاعات دقیقی ارائه میکنند. ریسک اعتباری گرجستان Ba2 بوده است . 

 

3.2  برابری پول ملی گرجستان با دلار آمریکا

واحد پول گرجستان «لاری»نام دارد. در زمان تهیه این گزارش هر دلار آمریکا در حدود 60 /2لاری است .

3.3  وضعیت ذخایر طلا و ارز خارجی گرجستان

ذخایر ارز خارجی و طلای گرجستان در سال 2013 معادل 3.317 میلیارد دلار بوده است. 

 

3.4  میزان کل واردات و صادرات کالا و خدمات گرجستان

 میزان کل صادرات کالا از گرجستان در سال 2018 برابر با 3362.1 میلیون دلار بوده است در حالی که میزان واردات این کشور  9122.3 میلیون دلار بوده است.

 

3.5  بررسی آماری واردات خدمات فنّی و مهندسی توسط گرجستان

با عنایت به اینکه سیستم جامعی مانند HS در زمینه تجارت بین‌المللی خدمات فنّی و مهندسی وجود ندارد، لذا استخراج دقیق واردات خدمات فنّی و مهندسی را نمی‌توان متصور شد. موثق‌ترین سیستم کلاسه‌بندی آماری خدمات فنّی و مهندسی و هکذا سرمایه‌گذاری که با سود بردن از اطلاعات تامین منابع مالی پروژه‌ها می تواند میزان حداقل واردات خدمات فنی و مهندسی کشوری را تعیین کند EBOPS نام دارد. باتوجه به این که بخش مهمی از پروژه‌های کلان گرجستان توسط بانک جهانی و بانک توسعه‌ی شرق اروپا تامین مالی می‌شود، آمار ارائه شده در نمودار پایین می‌تواند نمایه‌ای از آمار واردات خدمات برای پروژه‌های کلان بوده و قطعاً آمارهای واردات خدمات برای پروژه‌های کوچک و متوسط را نمی‌توان در محاسبات زیر جست‌وجوکرد. از این روی آمار واقعی بیش از این ارقامی خواهد بودکه در نمودار زیر نمایش داده می‌شود (مرجع: مرکز تجارت جهانی ITC).

 

همچنین راه دیگر به دست آوردن تصویر دقیق‌تر از وضعیت بازار خدمات فنّی و مهندسی، پروژه و سرمایه‌گذاری «بررسی واردات کالاهای ناظر برخدمات» مانند سیمان با استفاده از تخمین‌های اقتصادسنجی است. برای این منظور دو  کالای سیمان و هادی‌های الکتریکی مورد بررسی قرارگرفت و مشخص شد که:

• گرجستان در سال 2010 معادل 534 میلیون دلار سیمان از کشورهای ترکیه و ایتالیا وارد کرده که این میزان نسبت به سال قبل 10% افزایش داشته است.
• گرجستان در سال 2010 معادل 2188 میلیون دلار «هادی هوایی» از کشورهای ترکیه، جمهوری چک، اوکراین و بلاروس وارد کرده که این میزان نسبت به سال قبل 16% افزایش داشته است (مرجع: ITC).

نتیجه آنکه آمار خرید خدمات فنّی و مهندسی و همچنین کالاهای ناظر بر خدمات به نوع قابل قبولی سیر افزایشی را نشان می‌دهد.در کنار این داده‌های مثبت ناظر بر ایجاد فرصت برای بازار خدمات فنی و مهندسی، نکات هشدار دهنده‌ای نیز وجود دارد که از دیدگاه راهبردی تهدید محسوب می‌شوند: حضور کشورهای جدید در بازارخدمات فنی گرجستان (مانند مصر) و حضور کشورهایی است که قبلاً خود وارد کننده‌ی خدمات فنی و مهندسی از ایران (مانند جمهوری آذربایجان) بوده‌اند. این امر خود مؤید نیاز به بازنگری جدید و آنی، تحلیل رقبا و انتخاب استراتژی‌های نفوذ و رقابت در  بازار خدمات گرجستان است.

3.6   ثبات قوانین مالیاتی در سال‌های اخیر در گرجستان:

جدول زیر نشان دهنده میزانمالیات گرجستان میباشد.

تعلق	عنوان مالیات
15 %	Corporate profit Tax	مالیات بر سود شرکت‌ها
18 %	Value Added Tax	مالیات بر ارزش افزوده
0%, 5%, 12%	Custom Tax-Import	مالیات گمرکی
1 %	Property Tax	مالیات بر دارایی
20 %	Personal Income Tax	مالیات بر درآمد اشخاص

 

3.7 نظام بانکی گرجستان

در گرجستان وظايف بانك مركزي (مانند چاپ اسكناس، تعيين نرخ تسعير و مواردي از اين دست) به «عهده‌ی بانك ملي گرجستان» است. در اين كشور علاوه بر شبكه‌ی بانكي كلاسيك، سازمان‌هايي به نام «سازمان‌هاي اعتباري مالیه‌ی خرد»[14] وجود دارد كه عملياتي مانند اعطاي تسهيلات و برخي اعتبارات و همچنين برخي حواله‌جات را انجام مي‌دهند. اما مصاحبه با تعدادی از دست‌اندرکاران کسب و کار در گرجستان حاکی از  اين است كه برخي از اين مؤسسات ممكن است در مظان پول‌شوئي باشند، لذا اكيداً توصيه مي‌شود كه فعالان ايراني از همکاری با اين مؤسسات پرهیز کنند.

 در مطالعات میدانی شبکه‌ی بانکی گرجستان مشخص شد که اکثر کارشناسان و کارمندان این شبکه‌ی بانکی اطلاع موثق و متقنی در مورد تراکنش‌ها و معاملات ارزی و اعتباری ندارند به نوعی که در طول مطالعات میدانی، یافتن یک کارشناس بانکی خبره در مورد مقولاتی مانند اعتبارات اسنادی یا ضمانت‌های بانکی عملاً بی‌نتیجه ماند. بسیار جالب بود که مسئول روابط عمومی یک بانک برای دانستن معنی ال.سی به واژه‌نامه‌ی بابیلون در کامپیوترشمراجعه می‌کرد!

در شبکه‌ی بانکی گرجستان اصولاً ابزارهای پرداخت غیردیداری تعریف نشده است از این رو مفاهیمی مانند چک و بروات در آنجا معنی ندارد. نرخ کارمزدهای بانکی نسبتاً بالا است، به نوعی که نرخ بهره‌یسالانه‌ی حساب‌های سپرده به پول محلی (لاری) 4% و نرخ بهره‌یسالانه‌ی حساب‌های مدت‌دار تا 13% است. 

مطالعات میدانی حاکی از آن است که بخش عمده‌ی فعالیت ارزی فقط از طریق سرپرستی بانک‌ها در تفلیس صورت می‌پذیرد. این بانک‌ها معمولاً به اعتبارات اسنادی ساده‌ی غیرقابل بازگشت گرایش دارند. این بانک‌ها از پذیرش اعتبارات اسنادی قابل انتقال، اعتبارات اسنادی قابل تفکیک، اعتبارات اسنادی تنخواه‌گردان وبسیاری موارد دیگر خودداری می‌کنند، ولی در مواردی اعتبار اسنادی قابل انتقال و اعتبار اسنادی ضمانتی صادر می‌کنند.

در مورد ضمانت‌نامه‌های مورد نیاز برای بازار داخلی گرجستان نیز باید ذکر کنیم که برخی بانک‌های محلی هم امکان صدور ضمانت‌نامه‌ی متقابل و هم امکان صدور ضمانت‌نامه از سوی خودشان را دارند. حداقل کارمزد دریافت ضمانت‌نامه برای ارائه به کارفرمایان محلی درصورت داشتن وجه نقد در حساب محلی (بسته به نسبت نقد به وثایق) 3/0%(سه دهم درصد) در ماه و برای دریافت ضمانت‌نامه به مقصد خارج از گرجستان 2%(دو) درصد در ماه است كه با احتساب سررسيد ضمانت‌نامه به ارقام قابل توجهي تبديل مي‌شود، مثلاً كارمزد يك ضمانت‌نامه‌ی داخلي 18 ماهه در گرجستان حدود 4/5 درصد خواهد بود. نرخ کارمزد کانتر کردن ضمانت‌نامه بسته به میزان اعتبار بانک صادرکننده و مبلغ ضمانت‌نامه و ذی‌نفع آن و بسیاری عوامل دیگر متغیر است، اما به گفته‌ی كارشناسان بانكي گرجستان در اكثر قريب به اتفاق موارد به شكل فاحشي كارمزد ضمانت‌نامه‌ی داخلي مستقيم از كانتر کردن ضمانت‌نامه ارزان‌تر است.

از بانك‌هاي فعال گرجستان مي‌توان به بانك‌هاي زير اشاره کرد:

1-    بانك گرجستان (نام محلي ساكارتولوز بانك)www.bog.ge

2-   پروكرديت بانكwww.procreditbank.ge

2-   پروكرديت بانكwww.procreditbank.ge

3-  وي.تي.بي بانكwww.vtb.ge

4-   كارتوبانك www.cartubank.ge

5- بی تی سی بانک www.btcbank.bank

 

3.8  بررسی نوسانات قیمت زمین

با توجه به  این که بر اساس قوانین جاری در گرجستان انتقال قطعی و صددرصد هرگونه زمینی به اتباع خارجی (به جز زمین‌های کشاورزی) بلامانع است، و با توجه به نرخ ریسک و همچنین نرخ تورم امروزه افراد زیادی برای خرید زمین از اقصی نقاط اروپا به گرجستان نظردارند. از سوی دیگر افزایش فزاینده‌ی قیمت واحدهای و مسکونی آپارتمان حقیقتی است که نمی‌توان انکار کرد به نوعی که پیش‌فروش‌های مترمربعی 750 دلار در تفلیس به چشم می‌خورد(ضمیمه‌ی شماره پنج)، چیزی که قبلاً محال بود. برآیند موارد فوق‌الذکرو عوامل بسیارزیاد ریز و درشت دیگر موجب رشد فزاینده‌ی قیمت زمین شده است که خود می‌تواند در آینده نرخ تورم و سایر مؤلفه‌های اقتصادی را تحت‌الشعاع قراردهد. البته مباحثی مبنی بر اِعمال محدودیت برای خرید زمین توسط اتباع خارجی (از ابتدای 2012)  مطرح است که در صحت و سقم آن تردیدهاي جدي  وجود دارد و محتمل است از سوي مشاورين املاك شايع شده باشد. ولی به هر تقدیر بر عطش خرید زمین توسط خارجیان در منطقه افزوده است.

3.9  بررسی آماری سرمایه‌گذاری در گرجستان

با توجه به این که آمار سرمایه‌گذاری خارجی و رتبه‌ی ریسک کشوری همیشه با هم در ارتباط هستند، بسیار دیده شده که آمار ارائه شده در کشورهای سرمایه‌پذیر جانبدارانه باشد. از این رو، آمارهای مراجع مستقل بین‌المللی نقش به‌سزایی در اعتبارسنجی داده‌ها و تحلیل‌های اقتصادیایفا می‌کند. داده‌های آماری متقن و قابل اعتماد در سامانه‌های شناخته‌ی شده بین‌المللی (مانند بانک جهانی و مرکز تجارت جهانی) فقط به سال‌های 2007 الی 2008 محدود میشود. چون قانون سرمایه‌گذاری گرجستان (به معنای واقعی) در 30 ژوئن 2006 به امضا رسیده است و از سوی دیگر اطلاعات 2009 و 2010 هنوز طبقه‌بندی و اعلام نشده است. مرکز تجارت بین‌المللی[19]خاطرنشان می‌سازد که شواهد میدانی، حاکی از افزایش میزان سرمایه‌گذاری خارجی در سال 2010 است. در تحلیل این موضوع چنین عنوان می‌شود که وضعیت اقتصادی و درآمدهای دولت گرجستان ایجاب می‌کند که اکثر پروژه‌های عمرانی و فنی و مهندسی آن کشور در قالب‌های مشارکتی با بخش خصوصی مانند BOT و BLT و EPCF و نظایر آنها تعریف شود. از این رو با آغاز بحران نظامی میان گرجستان و روسیه (آبخازیا و اُسِتیای جنوبی) بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی از منطقه خارج شدند، از سوی دیگر چون فروکش کردن آن بحران نظامی با اوج بحران اقتصادی جهانی مقارن شده بود آغاز مجدد فعالیت‌های سرمایه‌گذاری تا اواخر 2009 و اوایل 2010 به طول انجامید که با آغاز سال 2011 میلادی میزان سرمایه‌گذاری خارجی دوباره در کشور افزایش یافت. شواهد عینی نیز حاکی از چنین واقعیتی است به نوعی که در گوشه و کنار شهر بر تعداد ساختمان‌های در حال احداث افزوده شده و تعدادی از کارگاه‌های ساختمانی که در سفر قبلی تعطیل بودند، اخیراً شروع به فعالیت کرده‌اند. همچنین رونق نسبی ناشی از افزایش فعالیت‌های سرمایه‌گذاری نیز در شهر کاملاً مشهود است به نوعی که طی 7 ماه گذشته قیمت زمین حدود 2 برابر شده، بار ترافیک شدیداً افزوده شده و با صحبتی که برخی فعالان محلی بخش مبلمان انجام یافت مشخص شد که تقاضا نسبت به سال گذشته‌ی میلادی به نوع چشمگیری افزایش یافته است. دولت گرجستان در دوره‌ی اخیر رشد سرمایه‌گذاری، بعضی برنامه‌های خاص را تدارک دیده است که برخی از موارد آن به شرح زیر است:

1.  دولت محلّی به منظور حفظ ظاهر شهر و هم به منظور بهسازی بناهای فرسوده (علی‌الخصوص در خیابان‌های مهم مانند روستاویلی، چاچاوادزه، پگینی و واکه) برخی از ساختمان‌های دولتی اعم از ادارات، مجتمع‌های مسکونی و غیره را (با حفظ نمای ظاهری ساختمان)برای بهسازی به سرمایه‌گذاران واگذار می‌کند. در بعضی از موارد نیز تخریب کامل و ایجاد ساختمان جدید به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود (ضمیمه‌ی شماره 3).

2.  دولت گرجستان یکی از بنادر مشرف به دریای سیاه بنام «آناکلیا» را به عنوان منطقه‌ی گردشگری معرفی کرده و اکنون شرکت‌های متعددی از کشورهای مختلف (از قبیل ترکیه، مصر و سایر کشورها) فعالیت در آنجا را آغاز کرده‌اند (ضمیمه‌ی شماره 4).

3.  قرار است که بخش‌هایی از دولت و نهادهای حاکمه از «تفلیس» به «کوتایسی» منتقل شوند، که تاکنون انتقال مجلس (پارلمان) قطعیت یافته است. این امر موجب شده که آن شهر نیز در کانون نظر شرکت‌های خارجی مستقر در گرجستان قرار گرفته و بازار خدمات آنجا تحرک بیشتری بیابد.

4.  گرجستان کشوری کوهستانی و ناهموار است و این ویژگی موجب برجسته شدنِ مشکل راه و ارتباطات زمینی به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های آن کشور شده است. به نوعی که به گواهی تاریخ، راه و راه‌سازی یکی از موثرترین ابزارهای ترغیب افکار عمومی و جمع‌آوری آرایانتخاباتی است. با توجه به اینکه سال 2012 انتخابات پارلمان برگزار خواهد شد، این حوزه می‌تواند به عنوان بازاری مهم برای فعالان بخش راه مورد نظر قرار گیرد.

3.10  تسهیلات و تخفیفات سرمایه‌گذاری

همانگونه که در مبحث فضای قانونی بخش نخست این گزارش نیز تاکید شد، قانون سرمایه‌گذاری گرجستان نیز مانند قوانین سرمایه‌گذاری سایر کشورهای متکی به درآمدهای مالیاتی، تخفیفات مالیاتی اندکی به سرمایه‌گذاران داده است ولی در عوض تسهیلات دیگری در مواردی نظیر نقل و انتقال و مالکیت به سرمایه‌گذار خارجی ارائه می‌کند. بدین شکل که سرمایه‌گذار خارجی اجازه‌ی انتقال 100% مالکیت اموال غیر منقول را به خود دارد. امّا بر اساس ماده‌ی 9 قانون توسعه‌یسرمایه‌گذاری خارجی گرجستان مصوب 30 ژوئن 2006 اگر مبلغ سرمایه‌گذاری بیش از 8 میلیون لاری (حدود 56 میلیارد ریال ایران در زمان تهیه‌ی این گزارش) باشد، یا اگر مبلغ سرمایه‌گذاری در ناحیه‌ی کوهستانی گرجستان بیش از 2 میلیون لاری (حدود 16 میلیارد ریال ایران در زمان تهیه‌ی این گزارش) دولت به سرمایه‌گذار خارجی گواهی «سرمایه‌گذاری ویژه با اهمیت بالا» ارائه می‌کند که متضمن تخفیفات مالیاتی و همچنین معافیت‌های گمرکی قابل توجه است. از سوی دیگر باید توجه داشت که کلیه‌ی ریسک‌های سیاسی سرمایه‌گذاری خارجی در گرجستان به همراه ریسک‌های ناشی از ملّی شدن و حکم دادگاه محلّی بر علیه سرمایه‌گذار ایرانی توسط «صندوق ضمانت صادرات ایران» پوشش داده می‌شود ولی این پوشش شامل ریسک‌های تجاری و اقتصادی سرمایه‌گذاری نخواهد شد.

 

3.11  شاخص‌های آزادی اقتصادی

بررسی روند تغییراتِ آزادی اقتصادی، به عنوان شاخصی برای باز بودن میدان فعالیت بخش خصوصی می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار سرمایه‌گذاران بخش خصوصی قرار دهد. در نمودار شکل 9 روند آزادسازی اقتصاد گرجستان در چهار سال اخیر دیده می‌شود.

رتبه‌ی آزادی اقتصادی گرجستان برابر 4/69 است که اقتصاد این کشور را به 34مین کشور آزاد در سال 2012 رسانده است. نمره‌ی کل گرجستان در این شاخص یک نمره نسبت به سال پیش کاهش یافته است. در این فاصله، شاخص فساد، هزینه‌ی دولت، آزادی کسب‌وکار، و آزادی پولی نیز کاهش نشان می‌دهند. در منطقه‌ی اروپا، گرجستان دارای رتبه‌ی شانزدهم در بین 43 کشور و نمره‌ی آن در این شاخص از میان‌گین جهانی بالاتر است.

با وجود این که در دو سال گذشته گرجستان به وضعیت «غالباً آزاد» رسیده بود، در سال جاری میلادی (2012) به رده‌ی «نسبتاً آزاد» سقوط کرده است. بااین‌حال اقتصاد گرجستان از نظر بعضی سیاست‌های کلیدی خوب عمل می‌کند. اصلاحات قابل توجهی برای ارتقای اثربخشی مقررات، پیاده شده و سیاست‌های بازار آزاد و نرخ پایین مالیات‌ها حفظ شده است. با وجود انقباض شدید ناشی از اشغال روسیه و رکود اقتصاد جهانی، اقتصاد گرجستان الاستیسیته‌ی بالایی در کلیت آن نشان داده است.

وجود ضعف نهادین در دو حوزه، تعهد بیش‌تری را در اصلاحات طلب می‌کند. رتبه‌ی گرجستان در حوزه‌ی فساد اداری و حفاظت از حقوق دارایی‌ها، هنوز پایین‌تر از میان‌گینِ جهانی است و اصلاحات نیم‌بند هنوز موجد بهبود قابل توجهی نشده است. به‌علاوه، هزینه‌های عمومی به عنوان بخشی از جی‌دی‌پی در حال رشد و تراز بودجه منفی بوده است.

3.12  قوانین، توافقات و تخفیفات گمرکی

گمرك‌ها به عنوان درگاه ورود و صدور كالاي هر كشور، نقش شاخصي در امور تجاري داشته و آشنائي با قوانين و رويه‌هاي گمركي بازار هدف، پيش نياز موفقيت هر تجارت بزرگ يا كوچكي است. متأسفانه منبع مكتوب و كاملي كه حاوي قوانين، بخش‌نامه‌ها و آئين‌نامه‌هاي گمركي باشـد در كتابفروشي‌هاي گرجسـتان وجـود ندارد. ازاین‌رو اطلاعـات این